Istoričar Nemanja Dević je u četvrtak, 24.02.2022. godine, a u Galeriji Narodnog muzeja u Čačku održao predavanje pod nazivom „Sveti novomučenici dabrobosnski i mileševski i Sveti mučenici miljevinski“. Organizator događaja je Udruženje „Irmos“, a Nemanji je ovo treće gostovanje pred čačanskom publikom. Ujedno, veče je bilo posvećeno i upokojenoj veroučiteljici Marini Luković, koja je izuzetno cenila Nemanju.

Uži oblik Nemanjinog stručnog interesovanja je Drugi svetski rat, a tema o kojoj je govorio datira iz tog perioda. Kolliko mi zapravo znamo  o dabrobosanskim, milješevskim i miljevinskim stradalnicima?

Iako je govorio o mučenicima sa područja Mitropolije dabrobosanske i Eparhije mileševske, Nemanja Dević je objasnio da je veliki broj tih žrtava upravo iz čačanskog kraja, a koji je 1945.godine bežeći pred komunističkim vlastima prema zapadnim delovima zemlje pao u njihove ruke i bio likvidiran. Najveći broj njih se vode kao nestali, jedan deo je završio u jami Ponor nedaleko od Foče i Kalinovika, tj. na teritoriji Miljevine. Među njima su bili i jeromonsi, tj. sveštenoslužitelji Eparhije žičke, kao što su Budimir Sokolović, Mihailo Đusić, Jovan Rapajić i koji su upisani u red svetih Miropolije dabrobosanske i mileševske.

Tokom predavanja, gospodin Dević je govorio o onima koji su 1941. stradali kao žrtve ustaškog genocida i građanskog rata kao i onima koji su ginuli od 1945. i kasnije, a od pobednika u građanskom ratu. Njihov broj se još uvek ne zna.

SPC je podnela ogromne žrtve u samom ratu i nakon rata i o tome se vrlo malo zna. Pored sveštenstva i monaštva, veliki broj zločina nad srpskim narodom dogodio se u hramovima. Imena kao što su Sava Trlajić (episkop gornjokarlovački), episkop Platon banjalučki, jeromonah Kiprijan Relić, protojerej Kosta Stanišić, Vasilije Kovačina (paroh u Metkoviću), protojerej Emilijan Josifović, sveštenik Ilija Ajduković, Jelisej Popović, iguman manastira Svete Trojice pod Ovčarom i mnogi drugi su samo jedan mali deo stradalih sveštenoslužitelja.

“Tačan broj onih koji su ubijeni i nestali u predelu Zelengore i u bosanskoj golgoti tokom 1945. godine nije poznat, a istraživanja govore da se broj kreće od 8.500-15.000 žrtava i taj broj je veoma rastegljiv. Međutim, zvanično kanonizovanih je dvadeset sedam lica, plus čitavo bratstvo manastira Žitomislić koje je postradalo 1941. godine od ustaške ruke. Na Svetom arhijerejskom saboru SPC 2000. godine odlučeno je da se izvrši kanonizacija i da se oni uvrste u red mučenika. Tu su bila tri novomučenika iz Prvog svetskog rata koji su stradali u austrougarskim logorima, njih dvanaest koji su postradali od ustaške i okupatorske ruke i isto toliko njih koji su nastradali od komunista, tako da su oni posebno izdvojeni i prepoznati. To je početak procesa prepoznavanja mučenika iz naših sredina. Svedoci smo da se neki od njih (poput Jakova Arsovića (Svetog Jakova tumanskog)) posebno proslavljaju i  imaju svoj kult i nad njima se pokazuju čudesna isceljenja. Ti ljudi nisu iz naše daleke prošlosti, već iz perioda od pre nekih 75 godina i nastradali su od komunista. Mi moramo da budemo svesni toga i da tu jednu dimenziju damo i u svom pogledu na žrtve, pa nam onda neće prva asocijacija biti statistika i brojke, već sama suština kakav je to soj ljudi koji je nestao i koji je iskorenjen iz naših sredina“, kazao je Dević.

U prikupljanju materijala za ovu temu, Nemanja je pošao od dobrog i temeljnog istorijskog istraživanja. U istraživanju je dobrim delom radio direktno na terenu, nikako se ne oslanjajući isključivo na dokumenta koja predstavljaju sliku jednog vremena. Tokom istraživanja otkrio je da kod sagovonika još uvek postoji vidan strah kada se govori o ovim temama i da je još uvek prisutan pritisak prošlosti. „To svakako unosi nespokoj, ali smo mi, kao istoričari dužni da se tim temama bavimo i da probamo da od toga napravimo legitiman istraživački postupak“, zaključio je Nemanja Dević, koji nije propustio priliku da tokom svog izlagnja istakne da je trudom blaženopočivšeg episkopa Atanasija Jevtića započela rehabilitacija jerarha.

N.M.